Kantuok ekarpen
Bere 13. diskoa aurkeztu berri du Ruper Ordorika kantari oñatiarrak, Kantuok jartzen ditut izenekoa. Gustora dago Ruper, bere formula aurkitu duela eta, jazzaren auzo mugetatik datozen musikari amerikarren laguntzaz. Gurean entzulego fidela du eta kanpoan duen itzalak eman dio euskalduna izatea zein nekeza den konturatzeko aukera. Diskoa kokatzen den testuinguruaz, munduko hiritartasunaz eta euskalduntasunaz hitz egin dugu elkarrizketa politiko xamarrean.
Disko honetan kantuek euren dimentsioa hartu dutela eta, pozik ei zaude.
Nire kantuek esaten didate oso pozik daudela. Beharbada hurrengoan bestela egingo dut, baina disko honekin lasaitasuna aurkitu dut. Ez dakit prozeduragatik edo ondorioagatik den, baina disko honetan prozedura da izan da garrantzitsuena.
Nola izan ohi da prozesu konpositibo hori?
Zoritxarrez, oso metodo gutxiko pertsona naiz eta ahal dudan moduan ibiltzen naiz gauzak prestatzeko. Baina normalean kantuok neure kasa egiten ditut, bakarrik. Gero norbaiti erakutsi, gero egiturekin saiatzen naiz, tonuak erabakitzen… Ostean, musikoak datozenerako idatziak eta ondo tajutuak eukitzen ditut baina badaezpada ere ez ditut erabat ixten, irakurketa unean unekoa izan dadin. Aurreko diskoetan estudioan sartzerako xehetasun guztiak erabakita egoten ziren. Bat-batekotasun neurri horrek nire kantuei on egiten dien irudipena daukat orain.
Korrontetik at ibili zinen 80etan (kantautoreen gainbehera, rock radikala). Egun, esan daiteke aurkitu duzula zure kantagintza gustora kokatzeko giro musikal eta estetiko bat?
Ez dakit. Egia da kantuan hasi nintzenean bestelako giroa zegoela, kanturako joera gutxi zegoen. Guztiz ez zen desagertu, rock radikalak ordezkatu zuen, gehienak kantuan oinarrituriko taldeak baitziren. Aski bakarrik egotea tokatu zitzaidan baina ez pertsonalki, lagun gehienak rock horretan ibiltzen ziren eta behin ere ez nuen nire burua giro horretatik bereizia ikusi. Orain, berriz, ez dakit lortu dudan edo jendeak eman didan esparrua. Uste dut nire konpromisoa eta pasioa berdinak direla hasi nintzenetik baina nire ingurukoa aldatu dela.
Estetika bat bilatu duzu?
Ez kontzienteki behinik behin. Lehengo galderara etorriz, lehenengo diskoa 80an egin nuen, artean erabat ezezagun zen Bernardo Atxaga baten testuekin. Bigarrenean estrainekoz sartu nituen Joseba Sarrionandia zelako baten lehendabiziko testuak. Idazle horiek urteen poderioz ikaragarrizko itzala zabaldu dute Euskal Herriko letretan. Horrekin esan nahi dut orduan nonbait baginela eta horrek bere ondorioak ekarri ditu, gauza bera esan daiteke ere nire hautaketa musikalaz. Sasoi horretan beharbada ardatzen bat aurkituko genuen eta hori landuz honaino etorri gara.
Euskaraz kantatu arren, Espainiako musikazale zirkulu zenbaitetan onarpena irabazi duzula dirudi. Ez ote du euskaraz kantatzen duenak horrelako zeozer berezia egin behar onarpena jasotzeko?
Uste dut onespen hori aspaldi irabazia daukadala zirkulo horietan, kontrakoa esatea gezurra litzateke. Baina euskaraz kantatuz gero �orain madrildik etorri berri naiz eta nire inpresioa ez da aldatu� berezien sailean sailkatzen zaituzte, egiten duzun musika egiten duzula.
Egoera jakin bategatik aurreratu duzu disko honen sorrera, nolabait beharrizan sozial edo politiko batek bultzatuta?
Bai, batzuek interpretatu dute diskoaren gaia hori balitza, baina diskoa ez dago politizatuagoa inondik ere. Egia da gertatu diren gauza batzuek bultzatu nautela horretara, baina ez dira mobilizazioak izan, aski gauza pertsonalak baizik: lagun arteko eztabaida bat edo Madrilgo lagun batekin hitz egiteak. Egoera horretan absurdoa litzateke isilik egotea. Uste dut aurten oso gauza garrantzitsuak gertatu direla, ez bakarrik gurean. Munduko minoria guztientzako oso sasoi ilunak dira.
Madrilera zabiltza sarri. Zeuk ere Medem filma egitera bultzatu duten jarrera berdinak somatu dituzu bertan?
Beharbada bai, baina gu euskaratik gatoz. Ez dakit zehazki Medem-en arrazoiak zeintzuk izan diren baina euskaraz kantatzen dugunok argi daukagu hemendik kanpo kantatzeaz gain beste betebehar bat daukagula: nork bere burua azaltzea. kantaria zara gehi beste lan extra bat. Nik uste dut aspaldian komunikazioa etenda dagoela neurri handi batean. Berreskuratzeko ahalegin handiak egin behar dira zeren eta interes handia dago hori gerta ez dadin. Politikan, hemengo ezkerrak, ezker abertzaleak, aspaldi galdu zuen harremana indar progresista askorekin eta bestaldetik badago interes handi bat: zenbat eta euskal mundua isolatuagoa egon, are etekin gehiago. Azken urteotan euskaldunak komunitate moduan bakarrik aipatzen gaituzte negatiborako eta horrek eragina du, uste oneko jendearen artean ere.
Kulturalki euskaldunen existentzia bera absurdoarekin berdintzeko joera dago. Horren gainean silogismorik ezin da egin, logikaz ez baita ezer ateratzen. Kanpoan dagoen interes horri, euskaldunon defentsibara egon behar izate hori eta askotan itsu-itsu jokatze hori gehituz gero, ondorioz, komunikazioa etenda dago. Ni kantari bat naiz, nire ahotik mintzo naiz errespetu guztiarekin.
Zer iruditu zaizu haren inguruan sortutakoa?
Ez dut ikusi filma, ez dut aukerarik izan eta ez daukat iritzi originalik, oso gauza nabarmena baita gertatu dena. Ni naiz ezetz esan ziotenetako bat, nahiz eta gero idatzi diodan, aspaldian ezagutzen baitut.
Topiko zaharrekin lotzen gaituzte euskaldunok, nazionalismoa bidaiatzen sendatzen dela eta. Munduko hiritartasuna guri saltzeko arrazoirik badute Madrildik?
Nik uste dut (bidaietakoa) hori hemen gehiago esaten dela han baino. Askotan aipatzen dugu Madril, hau tenis partida bat bailitzan, baina hemen sentsibilidade asko daude eta giro batzuetan euskaldun jendea aldeanoa kontsideratzen dela, horrela esanda. Nahiz horren kontrako froga ugari egon, aurreiritzi hori ez da aldatzen, ez delako komeni. Bestela sentituko lirateke benetan behartuta euskal mundua errespetatzera. Errespetatu nahi dute soilik euskal herriko erdal mundua. Hemendik kanpo askotan aurkitu dut, kazetariengan kasu, hemengo askok ez daukaten sentsibilitatea eta begirunea ezberdintasunarekiko. Hemen, hainbat “hemengo” egunkari eta irratik kulturalki jokatzen dute Sevillako irrati baten moduan eta, ondorioz, hemengo sektore batek kulturalki horrela jokatzen du. Bada hainbat jende gure aurreko kantariak ezagutzen ez dituena, Gasteizen bertan, eta harrigarria da. Bi arazo ikusten ditut: bat da orain aipatzen ari garen zer sozio-ezdakit hori eta bestea euskal kulturatik bertatik zabaltzen den irudia.
Ghetto irudia edo?
Esan nahi dut hori oso barneratuta dagoela eta modu defentsiboan jokatzen dela, zirkuloa borobilduz. Baina hau ez da aurpegi biko txanpona, gu gara minoria bat gure herrian bertan eta ganoraz jokatu behar dugu, iraun nahi badugu. Ber gauza atzematen diot AEBetako natibo bati edo Manhattan-eko baltz bati.
Zein izan beharko litzateke euskaldunon estrategia edo diskurtso berria?
Ez dakit, neure partetik kantu onak eginez gero pozik nago. Uste dut nork bere bidetik ekin egin behar duela baina arakatu bidea, gelditu eta ikusi zer dan kaltegarri, ez joera itsu batean. Horregatik uste dut badela sasoia errebisioa egiteko, badira hori adierazten duten datu ugari. Ez dakit belaunaldi kontuagatik edo, irudipen hori aski zabaldua dela uste dut.
Nola dakusazu euskal kultura eskaintza?
Eskaeratik baino ikaragarri gorago dago. Aje ugari ditu, baina oso bizirik dago, indarra eta retroelikadura handia dagoela uste dut. Talde eta kantari ugari daude, produkzio sendoa… Alde horretatik baikorra naiz.
Askok diote teknikak eman diola bidea produkzio eskasak zabaltzeari?
Bai baina hori gauza handia da, ez gaude horren kontra. Nik aurreko metodoak ordezkatzeko erabiltzen ditut aurrerapenak, digitalean grabatu… Oraindik ez dugu antzematen ahal noraino eramango gaituen honek. Bestela nola grabatu behar nituen kantu danok elkarrekin? Hainbat zinta beharko nituzke.
Ikusi dut zure diskoak Interneteko truke sareetan daudela. Kezkatzen zaitu horrek?
Bai, musikaren munduan krisi handia dago gauza horiei esker eta, kezkatzen ez bagara izango da ez daukagulako askorik arriskuan. Uste dut inozotasunez jokatu dugula pentsatuz hori handiei bakarrik eragingo ziela, baina frogatuta dago kaltea askoz handiagoa dela euskal diskogintzan, aurki defizitarioa izango da.
Zure elkarrizketa ia guztietan Pott banda eta 70eko urteak aipatzen dira. Noraino nahi duzu hori zure egungo ibilbidean inspirazio izatea?
Harriduraz ikusten dut orain hainbeste galdera eta artikulu Pott-i buruz. Niretzako inportantea izan zen, baina gai zabala da. Alde batetik iruditzen zait ez ote dugun iraganera begiratzen oraingoaren sustraiak argitzeko, artean iragan eskolei buruz ere hitz egiten dute. Gure kasuan halako ospea lortuz gero gauza naturala da jakinmin hori. Zorionez, hor ibili ginenok egun gauzak egiten gabiltza oraindik eta ez gaitzatela orain 25 urteko gauzekin lotu. Oraintsu Etiopia-k 25 urte bete dituela eta, galdetu didate eta nik uste dut inportantea izan zela euskal poesiarentzat, poesiarentzat orohar.
Argazkiak: Jabi Zabala